Iluzja kontroli

Niedawno skończyłem czytać książkę „Najlepszy” Łukasza Grassa. Nie będę się rozpisywał, o czym dokładnie jest ta książka – stosowne informacje można łatwo znaleźć w necie. W skrócie powiem tylko, że jest to powieść o Jerzym Górskim, narkomanie który rzucił swój nałóg i został światowej klasy sportowcem.

Książka ta jest jedną z najlepszych książek fabularnych, jakie kiedykolwiek czytałem. Jest niesamowicie wciągająca (musiałem na siłę przerywać czytanie żeby wyspać się do pracy ) i niezwykle budująca. Główny bohater z samego dna był wstanie wznieść się na same wyżyny sportowych osiągnięć! To motywuje i zachęca do starań. Ale...

Nie zamierzam negować pozytywnego wydźwięku całej książki ani tak ważnego faktu, że aby coś osiągnąć, trzeba po prostu ruszyć za przeproszeniem swoją dupę i zacząć coś robić (co też Jerzy Górski robił z całych swoich sił). Jednak w samej książce główny bohater (czy raczej autor) co chwilę powtarza, jakie niesamowite miał szczęście, że udało mu się dokonać tego, czego dokonał. Miał szczęście, że nałóg go nie zabił. Miał szczęście, że usłyszał o Kotańskim. Miał szczęście, że spotykał na swojej drodze ludzi, którzy chcieli mu pomagać, nie tylko w sportowej karierze. Miał wreszcie wyjątkowe szczęście posiadać zdrowie i odpowiednie predyspozycje potrzebne do uprawiania sportu.

Tytułowa iluzja kontroli to tendencja ludzi do wiary w kontrolowanie zdarzeń, nad którymi mają niewielką czy wręcz żadną kontrolę. W szerszym ujęciu ludzie przekonani są w istnienie tzw. sprawiedliwego świata – przekonanie, że każda akcja skutkuje odpowiednimi rezultatami. Stąd też bezpośrednio bierze wiara w tzw. karmę.

Ale świat nie jest taki prosty. Na każde zdarzenie wpływ ma niesamowita ilość różnych innych zdarzeń. Możemy starać się jak tylko możemy, ale wystarczy „przypadkowe” zdarzenie (w tym sensie, że pozostające poza naszą kontrolą) aby wszystkie nasze starania przekreślić. Może dopaść nas choroba, wypadek, możemy mieć zwykłego pecha. Możemy też po prostu czegoś nie przewidzieć i nie uwzględnić w naszych planach.

Często gdy widzimy bezdomnego, biednego czy właśnie narkomana jesteśmy skłonni obwiniać go za stan, w jakim się znalazł. Często jednak ludzie nie mają żadnego wpływu na to, w jakim stanie się znajdą – może się przykładowo okazać, że odziedziczyli po kimś długi i z dnia na dzień tracą swój dom i oszczędności. Duży wpływ mają na nasze życie uwarunkowania genetyczne czy wręcz środowisko społeczne, w którym się urodziliśmy i wychowaliśmy. Najbardziej odrażającym objawem przekonań o posiadaniu pełnej kontroli nad własnym życiem jest obwinianie ofiar – czy to gwałtu czy morderstw.

Nasz świat jest skomplikowany. Rządzą nim pewne regularności – na każdym jego poziomie. Ale jest on tak skomplikowany, że ogromną liczbę interakcji w nim zachodzących można w uproszczeniu opisać jako losową. Dlatego należy pamiętać o tym, że nie na wszystko mamy wpływ. Nasze starania są niezwykle ważne ale oprócz „porządku” w tym świecie rządzi też „chaos” - dwie strony tego samego medalu.

A jeśli chodzi o książkę, jest to jedna z niewielu, które mogę polecić absolutnie każdemu (bo z reguły czytam albo książki popularnonaukowe, albo fantastyczne, co nie każdemu może przypadać do gustu).

---

Wikipedia:

• Sprawiedliwy świat
• Iluzja kontroli

Dzielnica obiecana

Niedawno skończyłem czytać książkę „Dzielnica obiecana” Pawła Majki i zgodnie z obietnicą przedstawiam tu swoje wrażenia.

Jest to książka dziejąca się w uniwersum „Metro 2033”. Zaczyna się nijak. Informacje przedstawione w prologu okazują się przydatne dopiero dużo później. Pierwsza część, stanowiąca niejako właściwe preludium do późniejszych zdarzeń, opisuje realia w krakowskich schronach po atomowej apokalipsie oraz początkowe wydarzenia całej historii. Nie będę ukrywał – po tunelach Moskiewskiego Metra, nasza polska rzeczywistość wypada dosyć słabo . Także akcja w pierwszej części nie jest zbyt ciekawa. Prawdę mówiąc rozpoczynając czytanie odniosłem wrażenie, że kupiłem dosyć słabą książkę.

Wszystko to zmienia się diametralnie po rozpoczęciu właściwej akcji – począwszy od drugiej części. Książka pozostaje wciągająca aż do samego końca i naprawdę trudno oderwać się od czytania. Gdyby nie brak czasu, skończyłbym ją już dawno temu (zakupiłem ją w lutym). Także świat w którym dzieją się wydarzenia z książki staje się odrobinę ciekawszy (chociaż jak już powiedziałem, nie jest on w stanie przebić tunelów metra ).

W pewnym momencie następuje mały zgrzyt, gdy bohaterowie docierają do miejsca, które swoją strukturą społeczną do złudzenia przypomina pewną stację z Moskwy. Ale złe wrażenie szybko mija, gdyż autor bardzo twórczo potraktował tę kalkę i to, co tam się dzieje (oraz szczegóły wyglądu owego miejsca) już w żaden sposób nie przypominają swojego moskiewskiego odpowiednika.

Zauważyłem też pewną niekonsekwencję - chodzi mianowicie o kanibalizm(*). Z jednej strony mieszkańcy schronów nie mają najmniejszych oporów przed jedzeniem mięsa zmarłych lub zabitych osób (najczęściej kryminalistów), z drugiej strony, gdy mowa o kanibalach, przewodnik naszych bohaterów ostrzega przed przekraczaniem pewnego tabu. Różnica zaś między tymi dwoma przypadkami jest w zasadzie tylko ideologiczna – w schronach jest to pragmatyzm, u kanibali religia.

(*) - Co bardziej wrażliwych czytelników uspokajam: kanibalizm jest tylko wspomniany. Żadnych krwawych opisów .

Samo zakończenie jest, co przyznaję z miłym zaskoczeniem, o wiele lepsze niż te z Metra 2033 i 2034. Ale chcę zaznaczyć, że chodzi mi tutaj o samą jakość historii, o warsztat pisarski autora, gdyż w polskiej książce zakończenie jest bardziej pesymistyczne niż w jej rosyjskich poprzedniczkach – tam ludzkość, chociaż umiera, jednak pozostaje sobą, a nawet istnieje nadzieja na lepszą przyszłość w sojuszu z nową rasą. Tutaj przekaz autora jest zdecydowanie bardziej deprymujący – ludzkość czeka niezbyt wesoła przyszłość zgotowana przez ostatnich jej przedstawicieli i być może zmiana, która całkiem nas odczłowieczy.

Podsumowując: książka, chociaż zaczyna się dosyć nieciekawie, jest naprawdę dobra – ciekawa i wciągająca aż do samego końca. Mówię o tym, żeby ktoś, kto zacznie ją czytać, nie zniechęcał się z początku. Jeśli komuś podobały się dwie części Metra i zastanawia się nad kupnem jakiejś książki, gorąco namawiam go do kupna „Dzielnicy obiecanej”.

Metro 2034

Jakiś czas temu skończyłem czytać drugą część Metra, ale w związku z brakiem czasu i nawracającymi napadami lenistwa jakoś nie chciało mi się o niczym pisać .

Metro 2034 jest zdecydowanie dobrą książką. Nie odstaje zbytnio poziomem od swojej poprzedniczki, chociaż rzecz jasna nie ma tu już tego uroku nowości – niesamowity klimat stał się już dla mnie trochę bardziej „samowity”. Także sama historia nie zawiera już w sobie tajemnicy tego samego rodzaju, co przedtem. W tej części tajemnica jest taka jakby bardziej zwyczajna.

O poprzedniej części napisałem, że jej zakończenie nie jest wymuszone. To prawda, ale nie cała. Pisałem to pod wpływem zachwytu nad tą książką (jak najbardziej zasłużonego, co chcę podkreślić), ale po przeczytaniu drugiej części muszę powiedzieć, że fragment owego zakończenia (pewien element – ten, który zaskakiwał) nie wynikał jakoś specjalnie z uprzednio poznanych faktów. Owszem – pasował do nich, ale nic więcej.

Piszę o tym dlatego, że tutaj jest podobnie – po przeczytaniu zakończenia rzeczywiście pasuje ono do całej fabuły, tylko że niejako jest ono z tych najmniej prawdopodobnych. Nie tego się spodziewałem śledząc rozwój sytuacji w metrze (stąd ten element zaskoczenia). Pewnie się wymyślam i ktoś inny będzie miał na ten temat inne zdanie, ale muszę o tym powiedzieć, jeśli ta recenzja ma być chociaż trochę wartościowa.

A propos zakończenia, jest ono dosyć smutne, co oczywiście nie ma żadnego znaczenia dla jakości historii (co nie zmienia faktu, że wolałbym happy ending ).

Kolejny zarzut, jaki wobec niej mam, to postać jednego z głównych bohaterów. Czasami wydaje się ona sztuczna, przez co mało wiarygodna.

Ale jak już powiedziałem, książka jest dobra – zarówno pod względem samej historii jak i jakości tekstu. Czyta się ją bardzo dobrze, jest wciągająca i powinna się spodobać każdemu, komu podobała się pierwsza część.

* * *

Poprzednio napisałem, że jeśli ta druga część mi się spodoba, to kupię sobie „Dzielnicę obiecaną” Pawła Majki. Otóż tak też zrobiłem i zacząłem już tę książkę czytać. Tak więc o niej też na pewno napiszę .

Metro 2033

Ciężko to nazwać recenzją, chociaż taką etykietą jest oznaczony ten artykuł. Bardziej będzie to reklama pewnej bardzo dobrej książki .

Chodzi o książkę pod tytułem Metro 2033 Dmitrija Głuchowskiego, którą dostałem na gwiazdkę i którą właśnie dzisiaj skończyłem czytać. Nie jest to książka idealna, ale żadna taka nie jest, a ta książka mi przynajmniej tak bardzo przypadła do gustu, że osobiście śmiało mógłbym ją tak nazywać . Ma to o tyle znaczenie, że osobiście do książek jestem zrażony.

Książka jest z gatunku Science Fiction, ale nie lubię tego określenia(*). Dla mnie osobiście jest to powieść tajemnicy, a miejscami nawet grozy, osadzona w realiach postnuklearnego świata tuneli moskiewskiego metra.

(*) - Jak kiedyś mi się uda, to napiszę dlaczego .

Książka opowiada o perypetiach pewnego młodego człowieka, który próbuje uratować swoich bliskich przed nowym, nieznanym dotąd zagrożeniem. Po drodze przeżywa mnóstwo przygód, które doświadczają go głęboko i skłaniają do różnych przemyśleń. Jest ona przez to oprócz tego, że przygodowa, także trochę filozoficzna, a przede wszystkim na wskroś „humanistyczna”(*) (myślę, zaliczyć ją można przez to do podgatunku fantastyki socjologicznej). Nic dziwnego z resztą: wg. Wikipedii mistrzami Głuchowskiego byli m.in. tacy pisarze jak Stanisław Lem i bracia Strugaccy - wielcy pisarze tego poważnego, wschodniego nurtu fantastyki, najbardziej przeze mnie cenieni pisarze, nie tylko tego rodzaju literatury. Wisienką na torcie będzie informacja, że inspiracją dla autora były także gry komputerowe takie jak Fallout.

(*) - Traktująca o człowieku i jego problemach. Nie jestem do końca pewny, czy mogę tego słowa użyć w takim znaczeniu, ale niech tam...

Jak wspomniałem, książka ma parę słabych punktów. W jednym momencie wręcz wygląda, jakby autor nie miał wyjścia i musiał zastosować stary, sprawdzony trick o nazwie deus ex machina . Ogólnie jednak fabuła jako całość jest harmoniczna, a samo zakończenie nie jest wymuszone i do tego naprawdę zaskakuje (pod pewnymi względami - ale nie będę zdradzać więcej, niż muszę .

Książka, jeśli jeszcze się tego nie domyśliliście, jest wciągająca i ciekawa, i praktycznie cały czas trzyma w napięciu. Gdyby nie brak czasu skończyłbym ją pewnie nawet przed końcem starego roku (takie przerywane czytanie jednak trochę ujmuje z przyjemności czytania tak wciągającej książki).

Książka ma swoją kontynuację - Metro 2034. Nie zacząłem jeszcze jej czytać, ale liczę na równie udaną lekturę. Głuchowski stworzył też całe Universum świata Metro 2033 - jest to seria książek pisanych przez różnych autorów, których akcja dzieje się właśnie w świecie stworzonym przez Dmitrija Głuchowskiego. Co ciekawe, wśród tytułów znajduje się też jeden polski - „Dzielnica obiecana” Pawła Majki, dziejąca się w Krakowie. Myślę, że jeśli spodoba mi się druga część „Metra”, to sobie ją kupię i przeczytam .

Zdaję sobie sprawę z tego, że gusta są różne, ale osobiście mogę z czystym sumieniem polecić tę książkę każdemu fanowi SF, a nawet tym miłośnikom dobrej literatury, którzy za SF niespecjalnie przepadają.

Sfery w przestrzeni

Na święta (a właściwie po) zaszalałem trochę i kupiłem sobie dwie książki popularnonaukowe. Jedna z nich szczególnie mnie zainteresowała. Nigdy o niej wcześniej nie słyszałem, ale sądząc po tytule i opisie książka zapowiadała się wręcz fantastycznie - łączyła w sobie wiedzę na temat starożytnej astronomii i mitologii - dwa tematy, które bardzo mnie interesują.

Mówię o książce „Sfery w przestrzeni, czyli tajemnice starożytnej astronomii”, Mari Magdaleny Kosowskiej i Aleksandra Kosowskiego.

Wiele sobie obiecywałem po tej książce, tym większe było więc niestety moje rozczarowanie. Co prawda książki jeszcze nie przeczytałem do końca - co niech świadczy o tym, jak mało wciągająca jest ona dla mnie(*). Nie jestem z resztą pewien, czy będę chciał ją kończyć - po przeczytaniu z mozołem części poświęconej ogólnemu omówieniu starożytnej astronomii i związanych z nią wierzeń doszedłem do części poświęconej matematycznym zależnościom. Miałem nadzieję, że chociaż tu będzie dobrze, jednak znowu się pomyliłem. Pomimo iż książki nie skończyłem sądzę, że to, co przeczytałem wystarcza, aby wyrobić sobie w miarę rzetelną opinię o tej publikacji.

"Kłamca"

Jak już wspominałem, niedawno skończyłem czytać tetralogię "Kłamca" Jakuba Ćwieka. Książki bardzo mi się podobały i mogę z czystym sumieniem polecić je każdemu fanowi fantastyki. Jednak jak w przypadku każdego dzieła i tu można się dopatrzyć kilku wad. Zamierzam pokrótce je opisać (o dobrych stronach też trochę powiem, ale - parafrazując profesora Tolkiena - o tych złych rzeczach opowiada się lepsze historie ).

Mała uwaga. Ja sam co prawda jestem na to uodporniony, ale zdaję sobie sprawę z tego, że ludzie nie lubią, gdy im się opowiada szczegóły jakiejś książki czy filmu (tzw. spoilers). Dlatego lojalnie ostrzegam każdego, kto natknie się na ten artykuł, że w dalszej jego części znajdują się szczegóły dotyczące fabuły tej serii książek i jej zakończenia.